Oogbesturing op de Intensive Care

Patiënten die op de Intensive Care (IC) aan de beademing liggen, kunnen niet praten en vanwege lichamelijke zwakte of een aandoening niet volledig bewegen. Om te zorgen dat zij tóch kunnen communiceren, maakt het ETZ (Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis) in Tilburg als eerste ziekenhuis in Nederland structureel gebruik van oogbesturing als communicatiehulpmiddel.

Een aantal jaar geleden schafte het ETZ voor het eerst een oogbesturingssysteem aan voor de IC. “Dat was een erg groot, zwaar apparaat met twee schermen en een flinke batterij”, herinnert Arné van Hees, ventilation practitioner en verpleegkundige op de IC, zich. “Daarnaast was de software verouderd, waardoor het systeem de ogen van de patiënt slecht of helemaal niet kon lezen.” Op een gegeven moment ging het apparaat stuk, waarna het ziekenhuis met de aankoop van oogbesturingsmodule Tobii Dynavox I-16 van leverancier rdgKompagne een verbeteringsslag maakte.

Gebruiksvriendelijk

De compacte, lichte I-16 beschikt – ten opzichte van het vorige systeem – over één tabletscherm met ingebouwde oogbesturingsmodule, die de ogen van de patiënt nauwkeurig registreert en als gebruikersprofiel opslaat. Vervolgens kan de patiënt het toegankelijke, gebruiksvriendelijke systeem volledig besturen met zijn ogen. De patiënt kan de letters en knoppen activeren door er direct naar te kijken en vervolgens selecteren door zijn blik er wat langer op te houden. Toch vergt het voor sommige patiënten wat oefening om het systeem goed te kunnen gebruiken. “Met name oudere patiënten hebben daar wel wat tijd voor nodig, omdat ze vaak vermoeid raken en daardoor de aandacht er niet lang bij kunnen houden”, geeft Van Hees aan.

Complete zinnen

Oefening baart kunst, want als patiënten het systeem eenmaal kennen gaat het snel. “Zeker in het begin hebben ze altijd wel iets wat ze als eerst kwijt willen”, vertelt Van Hees, die via een schermpje aan de achterkant van de oogbesturingsmodule mee kan lezen met de patiënt. Naast het voeren van een gesprek kan de patiënt ook op andere manieren uit te voeten met de I-16. “Als iemand wat langer ligt, wordt er meer mogelijk, zoals het maken van notities, het opstellen van mailtjes en het besturen van de afstandsbediening voor de televisie”, aldus Van Hees. “Je gaat langzaamaan uitbreiden naar de mogelijkheden van de patiënt.” Toch hebben de meeste patiënten behoefte aan het toetsenbord, waar ze complete zinnen mee kunnen maken.

Resultaten

Het ETZ maakt inmiddels al anderhalf jaar gebruik van de I-16, die mooie resultaten boekte voor patiënten op het gebied van communicatie. Dat begon bij de allereerste patiënt die er mee aan de slag ging. “Hij kon er prima mee overweg, schreef hele verhalen en had ‘s ochtends allerlei vragen en opmerkingen voor de artsen en verpleegkundigen klaarstaan”, weet Van Hees nog goed. “Ook mailde hij mij zijn bevindingen over het systeem, zodat ik daar weer van kon leren.” Daarnaast koestert Van Hees een andere treffende patiëntervaring. “Er kwam een jongen van negentien jaar met een dwarslaesie bij ons binnen. Aan de hoge bloeddruk en hartslag kon je zien dat hij erg onrustig was en ons van alles duidelijk wilde maken.” Vervolgens schoof hij de I-16 voor de neus van de jonge patiënt, die meteen opschreef dat hij erg veel last van nachtmerries had. “Doordat we dat wisten, konden we daar op inspelen”, geeft Van Hees het belang van goede communicatie tussen patiënt en zorgprofessional aan.

De eerste

Volgens rdgKompagne is de IC van het ETZ de eerste in Nederland die oogbesturing breed inzet voor patiënten. Adviseur Ton Krijnen: “Wij komen met enige regelmaat op IC’s, maar eigenlijk altijd vanuit een individuele hulpvraag. Door de complexiteit van de situatie loopt zo’n traject vaak vast. Die complexiteit heeft te maken met het bewustzijn of de toestand waarin patiënten verkeren, maar ook met het wisselende personeel dat het hulpmiddel moet kunnen faciliteren en ondersteunen. Dat is een heel andere situatie dan wanneer we oogbesturing inzetten bij bijvoorbeeld iemand met ALS. Maar het team van ETZ heeft dit de nodige prioriteit gegeven en er tijd in geïnvesteerd. Ook de kartrekkersrol van Arné van Hees is van onschatbare waarde geweest. Dankzij deze commitment kan het systeem nu snel ingezet worden wanneer de situatie erom vraagt, niet voor één maar voor elke patiënt die het nodig heeft. Ook wij hebben veel van deze samenwerking geleerd en we willen de ETZ-werkwijze heel graag ook naar andere ziekenhuizen brengen.”

IC-verpleegkundige Arné van Hees maakt een patiënt vertrouwd met het systeem voor oogbesturing. FOTO: ETZ/Ellen den Ouden